نحوه ارجاع و رفرنس دهی به مقاله اصلی در EnsNote: برای رفرنس دهی با کلیک روی لینک مقاله اصلی به سایت مربوطه رفته و از گوشه سمت راست روی download citation کلیک کنید

لینک مقاله اصلی (به زبان انگلیسی):click 

https://www.researchgate.net/publication/272475408_The_effect_of_foot_reflexology_massage_on_the_level_of_pain_during_chest_tube_removal_after_open_heart_surgery

بررسي تاثير ماسا‍‍ژ بازتابي پا بر ميزان درد حین خروج لوله قفسه سينه پس از جراحي قلب باز

سعید باباجانی (MSc)*[1]- حسین باباتبار درزی(MSc) [2]- دکتر عباس عبادی (PhD) 3-  دکتر حسین محمودی(PhD)[3]- ابراهیم نصیری  (MSc)[4]

مقدمه و هدف: در بیماران جراحی قلب باز، جهت تخلیه هوا، مایع و خون، لوله قفسه سینه در فضای جنب یا مدیاستن تعبیه می گردد که پس از عمل خارج می شود. درد ناشی از خارج کردن لوله قفسه سینه یکی از عوارض مهم پس از اعمال جراحی قلب باز است که به طور کافی کنترل نمی شود. درد در صورت مدیریت ناکافی، سیستم سمپاتیک را تحریک کرده و می تواند منجر به عوارض بالقوه شود. با توجه به حساس بودن مراقبت از بیماران تحت بهبودی ناشی از جراحی قلب باز و احتمال عوارض ناشی از مداخلات جاری، طراحی این مطالعه با هدف تعین تاثیر ماساژ بازتابی پا بر  درد بیماران تحت جراحی قلب باز در هنگام خارج کردن لوله قفسه سینه طراحی شد. مواد و روش ها: این مطالعه یک کارازمایی بالینی تصادفی دارای گروه کنترل می باشد. تعداد نود نمونه بر اساس تخصیص تصادفی به سه گروه آزمون، کنترل و درمان نما تقسیم شدند. از هر سه گروه قبل از مداخله، میزان درد با مقیاس امتیازدهی عددی (NRS) اندازه گیری شد. در گروه آزمون مرکز یک سوم قدامی و در گروه درمان نما یک سوم خلفی کف پای چپ بیمار پیش از خروج لوله قفسه سینه ده دقیقه ماساژ داده شد و در گروه کنترل هیچ اقدامی صورت نگرفت. پس از خروج لوله قفسه سینه بلافاصله میزان شدت درد اندازه گیری و ثبت شد. داده ها با  نرم افزارSPSS  نسخه 18 به کمک آمار توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شد. یافته‌ها: از مجموع نود نمونه، دو بیمار براساس معیارهای خروج از مطالعه خارج شدند و در نهایت 88 نمونه شامل 29 بیمار در گروه آزمون، سی بیمار در گروه درمان نما و 29 بیمار در گروه کنترل باقی ماندند که همگی بر اساس معیار ورودی، جنس مرد بودند. براساس یافته های حاصل از این مطالعه تفاوت میانگین متغیرهای کمی شامل سن، قد، وزن و سطح بدن و متغیرهای کیفی جمعیت شناختی مددجویان شامل وضعیت تحصیلات، اشتغال و تاهل معنی دار نبود (05/0P>). بر اساس آزمون تحليل واریانس يك طرفه و تی زوجی، یافته ها نشان داد که افزایش مورد انتظار درد ناشی از خروج لوله قفسه سینه در گروه آزمون معنی دار نبود (08/0P>)، درحالیکه گروه های درمان نما و کنترل، افزایش معنی دار درد را داشتند (به ترتیب 001/0 P= و 000/0=P). نتیجه گیری: درمجموع می توان نتیجه گرفت که ماساژ بازتابی پا مداخله پرستاری سودمندی در پروسیجر کشیدن لوله قفسه سینه در بیماران پس از جراحی قلب باز است که با حداقل هزینه و بدون هیچ عوارضی، موجب ارتقای سطح مراقبت از این بیماران در مرحله حساس بهبودی پس از جراحی قلب باز می شود.

کلمات کلیدی: ماساژ بازتابی، درد، لوله قفسه سینه، جراحی قلب باز.

مقدمه: بیماری قلبی یکی از نگران کننده ترین بیماری هاست که بالاترین میزان مرگ و میر را به خود اختصاص داده است و از آنجایی که قلب یکی از ارگان های حیات بخش و بسیار حساس است ، اختلال در آن باعث بروز نگرانی های شدید و گاه غیر قابل تصور در بیماران می شود. [1]. یکی از مداخلات در دسترس برای درمان بیماری های قلبی، جراحی قلب باز می باشد. جراحی قلب باز می تواند به 5 دسته شامل جراحی های قلبی- عروقی، جراحی های بای پس، ترمیم دریچه، ترمیم نقص های مادرزادی و دیگر پروسیجرهای متفرقه طبقه بندی شود که عمل بای پس شریان قلبی(CABG) معمول ترین پروسیجر جراحی قلب باز است.[2] عمل بای پس قلبی یک عمل جراحی بزرگ می باشد که هنوز درمان اصلی برای انسداد سه عروق کرونری بوده و در بیمارانی با تنگی های شدید عروق کرونر که به درمان های دیگر پاسخ نمی دهند، به منظور ایجاد یک راه فرعی در محل عروق درگیر انجام می شود.[3, 4] روزانه هزاران جراحی قلب باز در ایالات متحده انجام می گیرد که این رقم در مورد عمل بای پس قلبی سالانه 363 هزار مورد برآورد می شود.[1, 5] همچنین در ایران هر ساله 25 هزار عمل جراحی قلب باز صورت می گیرد که 50 تا 60 درصد آن ها اختصاص به عمل CABG دارد.[6] در تمام این بیماران جهت درناژ خون، هوا و ترشحات (که پس از عمل تجمع می یابد) لوله قفسه سینه در فضای جنب یا مدیاستن تعبیه می گردد. معمولا این لوله 24 تا 48 ساعت پس از عمل یا زمانی که آب ، هوا و خون به خوبی درناژ شده باشند و تولید مایع کمتر از 150 میلی لیتر طی 24 ساعت باشد، خارج می شود.[7, 8] درد ناشی از خارج کردن لوله قفسه سینه یکی از عوارض مهم پس از اعمال جراحی قلب باز است و بیماران آن را بعنوان رویدادی دردناک طی بهبودی پس از عمل توصیف می کنند و گزارش می دهند که این درد به طور کافی مدیریت نمی شود.[9, 10] درد حاد تسکین نیافته این پتانسیل را دارد که به دیسترس های عاطفی، روانشناختی و جسمی تبدیل شود که تاثیر منفی بر پیش آگهی و پیامد بیماری و عمل جراحی به  جای می گذارد.[11] درد سبب می گردد که بیماران تحرک کمتری داشته باشند و سعی کنند با تنفس های کم عمق و حرکت کمتر قفسه سینه، باعث تخفیف درد گردند که در نتیجه منجر به هیپوکسمی و اختلال عملکرد ریوی شده و باعث تاخیر بهبودی بیمار و حتی تهدید زندگی وی می گردد.[10] تسکین ناکافی درد همچنین ممکن است موجب افزایش پاسخ سمپاتیک گردد که عملکرد قلبی را تحریک می کند و مصرف اکسیژن میوکارد را افزایش می دهد. در نتیجه بیماران دارای ذخیره قلبی محدود یا اختلال عملکرد بطنی ممکن است قادر نباشند تامین اکسیژن برای نگه داشتن تعادل مطلوب بین عرضه و تقاضای اکسیژن را افزایش دهند که منجر به محروم شدن بافت ها از اکسیژن و تغییر در عملکردهای طبیعی سلول وتغییرات همودینامیکی می گردد.[12, 13] بنابراین عدم کنترل درد می تواند بر سلامتی و بهداشت افراد تاثیرات منفی بر جای گذارد.[14] درد پس از عمل از عمده ترین نگرانی ها برای بیماران تحت جراحی قلب ا و یکی از چالش برانگیزترین مشکلات بالینی برای پرستاران است.[15] پرستاران در تمام واحدهای بهداشتی و درمانی، به منظور مدیریت درد ناشی از بیماری و جراحی ها ، اغلب درصدد یافتن راه هایی برای کمک به بیماران می باشند.[16] مدیریت موفق درد بستگی به بررسی ، مداخلات کافی دارویی و غیر دارویی و ارزیابی پاسخ مددجو دارد.(10) روش هاي مختلفي جهت كنترل درد ناشی از خروج لوله قفسه سینه وجود دارد كه شامل استفاده از درمان هاي سيستميك (مخدرها و داروهاي غيرمخدر)، روشهاي بي حسي موضعي(اپي دورال و كرايوآنالژزي) و روش هاي طب مكمل (ماسا‍ژ درماني، طب سوزني وغيره) مي باشد.[10] اگرچه امروزه ضد دردهای اپیوئیدی به عنوان اساس مدیریت درد ناشی از خروج لوله قفسه سینه مطرح می باشند، اما به تنهایی ضد درد رضایت بخشی برای تسکین درد نیستند[12] و دارای طیف درمانی محدود و عوارض جانبی همچون درمان ناكافي درد، تضعیف تنفسي و آرامسازی بيش از حد مي باشند که وضعیت را پیچیده تر می کند.[9, 10] همچنین با توجه به این که اغلب بیماری های قلبی با افزایش سن بیشتر می شود، و بیماران سالخورده تر  بیشتر در معرض عوارض جانبی همراه با ضد دردهای سیستمیک هستند، درمان درد باید با احتیاط بیشتری انجام گیرد و مدیریت درد پیش از پروسیجر برای سالمندان تحت جراحی عروق، چالشی برای متخصصان بیهوشی است.[17, 18] امروزه تلاش های بسیاری صورت پذیرفته تا با استفاده از دیگر روش ها ، شدت درد پس از عمل و نیاز به ضد دردهای مخدر را کاهش دهند.[19] در سال های اخیر استفاده از روش های درمانی طب مکمل از جمله ماساژ ، در واحدهای درمانی افزایش یافته است که باعث آرامش، تسکین درد و کاهش اضطراب می شود. هنوز در مورد مکانیسم تاثیر این روش ها توافق عامی وجود ندارد. ماساژ درمانی با دستکاری بافت های نرم باعث بازگرداندن تعادل متابولیک بافت ها می گردد.[14]

هر كف پا بيش از 7 هزار عصب دارد و صاحب نظران در زمينه بازتاب شناسي اعتقاد دارند يك نيروي زندگي يا انرژي حياتي در امتداد كانال هايي در پاها به تمام ارگان هاي بدن جريان مي يابد و هرگونه سدي در اين جريان در نهايت منجر به ناخوشي مي گردد. آن ها اعتقاد دارند تحريك نقاط بازتابی در پاها مي تواند اين سدها را در مسير جريان كانال بشكند و باعث آزادسازي انرژي شود. اين كانال ها از هر قسمت از بدن از طريق راه هاي عصبي با كف پا در ارتباط مي باشند. لمس بافت نرم که در ماساژ درمانی انجام می گیرد، موجب کاهش درد و افزایش راحتی و آرامش بیماران می گردد و تنش عضلاني و اضطراب را كاهش مي دهد. همچنين براساس برخي تئوري ها ماسا‍ژ مي تواند باعث آزاد سازي اندورفين ها و انكفالين ها شود. ماساژ بازتابی روشی ساده، غیر تهاجمی و بدون عوارض است که می تواند جزئی از مراقبت پرستاری در بخش های ویژه به حساب آید. [3, 20] در ایران تاثیر ماساژ درمانی بر اضطراب کودکان قبل از تزریق عضلانی، درد کولیک نوزادان، کمردرد بانوان، اضطراب و دیس ریتمی قلبی در بیماران تحت کاتتریزاسیون و درد ناشی از استرنوتومی در بیماران جراحی قلب مطالعه شده است،[20, 21] اما طی مرور متون علمی در دسترس، مطالعه ای در مورد تکنیک ماساژ بازتابی پا در خارج سازی لوله قفسه سینه و بررسی  تاثیر آن بر درد در ایران و خارج کشور یافت نشد. علیرغم بررسی تاثیر ماساژ بر درد استرنوتومی پس از عمل جراحی قلب، احتمالا ماهیت درد حاد  ناشی از خروج لوله قفسه سینه بدلیل وجود فیبرهای فراوان حسی درد در فضای جنب،  با درد ناشی از استرنوتومی متفاوت بوده و این در حالی است که  علاوه بر وجود آن درد رخ می دهد؛[22] در یک مطالعه مروری سیستماتیک که توسط ارنست و همکاران (2011) بهترین شواهد بالینی نشان داد که ماساژ درمانی در تمام شرایط و بیماری ها نمی تواند مداخله ای اثربخش باشد و در نتیجه موثر بودن ماساژ درمانی نیاز به بررسی های جداگانه دارد.[23, 24] همچنین براساس مطالعه ای که سال 2013 در مورد لمس درمانی در مسلمانان در عمان منتشر شد، برخی اعتقادات فرهنگی و مذهبی ممکن است باعث شود که بیماران با این روش احساس راحتی نکنند و در نتیجه این گونه مداخلات باید در هر فرهنگ بطور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.[25] با توجه به حساس بودن مراقبت از بیماران تحت بهبودی ناشی از عمل جراحی قلب باز در بخش مراقبت های ویژه و احتمال عوارض ناشی از مداخلات جاری ، طراحی این مطالعه با هدف تعیین تاثیر ماساژ بازتابی پا بر  درد در هنگام خارج کردن لوله قفسه سینه در بخش مراقبت های ویژه جراحی قلب انجام گرفت.

مواد و روش ها:

این مطالعه یک کارازمایی بالینی تصادفی دارای گروه کنترل می‌باشد. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش کلیه بیمارانی بودند که تحت عمل جراحی قلب باز (جراحی بای پس شریان کرونری و دریچه ای) قرار گرفته و در بخش مراقبت های ویژه جراحی قلب بیمارستان های منتخب بستری بوده و دارای معیارهای لازم جهت ورود به پژوهش بودند.

معیارهای ورود به مطالعه شامل بیماران جراحی دریچه و عروق کرونری دارای لوله قفسه سینه پس از جراحی قلب باز بستری در بخش های مراقبت ویژه جراحی قلب که براساس معیارهای بخش، لوله قفسه سینه آن ها باید خارج می گشت (دارای حداقل یک لوله قفسه سینه)، جنس مرد، دامنه سنی 40 تا 80 سال، عدم ابتلاء به اختلالات حسی حرکتی، عدم ناهنجاری های پا (مانند میخچه، سوختگی پا، آمپوتاسیون پا و بیماری های پوستی)، حداقل سواد خواندن و نوشتن، نداشتن اختلال هوشیاری (GCS = 15)، عدم سابقه دردهای مزمن مانند آرتریت و غیره و مصرف داروهای ضد درد، عدم مشکلات روانشناختی و سابقه مصرف داروهای اعصاب و روان و نیز عدم مصرف داروهای مخدر از 4 ساعت پیش از مداخله بود. همچنین نمونه ها در صورت مواردی چون مرگ، عدم ثبات همودینامیک و یا عدم رضایت به ادامه مشارکت، از مطالعه خارج می شدند.

این پژوهش برای مددجویان عارضه شناخته شده ای در پی نداشت و یک مطالعه ایمن بود. مجوز اجرای مطالعه از کمیته اخلاق اخذ گردید.

در این مطالعه با احتساب   5%= α ، 10% β= و قدرت آزمون 90 درصد و با استفاده از نوموگرام آلتمن و حداقل تفاوت مورد انتظار در میانگین ها و همچنین مطالعات مشابه انجام شده[3, 20]، تعداد 28 نمونه و با احتساب ده درصد ریزش احتمالی نمونه ها تعداد 30 نمونه در هر گروه آزمون، درمان نما و کنترل محاسبه شد . بیماران بستری به روش مبتنی بر هدف انتخاب و سپس از طریق تخصیص تصادفی[5] به هر یک از سه گروه اختصاص یافتند. به این صورت که بیماران دارای معیارهای ورودی انتخاب شده و از طریق قرعه کشی به هر یک از سه گروه مورد مطالعه تقسیم شدند. روش به این ترتیب بود که بیمارانی که بر اساس معیارهای آن بخش لوله قفسه سینه شان بایستی کشیده می شد و دارای معیارهای ورود بودند، وارد مطالعه شده و با سه فیش که روی آن ها حروف A، B و C نوشته شده بود، از طریق قرعه کشی به ترتیب به گروه های آزمون، درمان نما و کنترل تقسیم شدند.

روش کار به طور کلی به مددجو توضیح داده می‌شد و در صورت تمایل وی به ورود به مطالعه، رضایت‌نامه آگاهانه ورود به پژوهش از ایشان گرفته می شد. مددجویان اجازه داشتند در هر قسمت از پژوهش، در صورت عدم تمایل به ادامه همکاری از پژوهش خارج شوند. به نمونه های مورد مطالعه اطمینان داده می شد که در صورت عدم پذیرش شرکت در مداخله، روند مرسوم مراقبت برای آنان اجرا می گردد.  همچنین به بیماران اطمینان داده می شد که اطلاعات مربوط به آن ها و پرونده هایشان محرمانه باقی خواهد ماند.

از جمله محدودیت های مطالعه، متغیرهای مخدوش گر از جمله ارتباط دیگر کارکنان بهداشتی با بیمار و نیز اصوات رادیو و موزیک پخش شده از بلندگو بود که تا حد امکان به حداقل رسید. بیماران در یک وضعیت نیمه نشسته و راحت قرار داده شدند و از هر سه گروه لحظاتی قبل از مداخله مقدار درد با NRS (خط کشی 10 نمره ای از بدون درد تا درد غیر قابل تحمل که مددجو بر اساس احساس ذهنی به دردی که درحال تجربه آن است از 0 تا  10یک نمره می دهد)  اندازه گیری و ثبت شد[26]

NRS یک مقیاس استاندارد بوده و به طور وسیعی در ایران و خارج کشور مورد استفاده قرار گرفته است . اعتبار  و پایایی این ابزار در مطالعات پیشین تائید گردیده است .  در مطالعه ای نیز که دونالد[6] و همکاران در سال 1983 انجام داده بودند، اعتبار و پایایی مقیاس امتیازدهی عددی درد را مورد تائید قرار دادند.[26] هاوکر[7] و همکاران (2011) مطالعه ای برای تائید اعتبار و پایایی مقیاس امتیازدهی عددی درد در بیماران مبتلا به روماتوئید انجام دادند که همبستگی بالای این مقیاس با مقیاس توصیفی کلامی 5 نمره ای درد را نشان داد و درنتیجه اعتبار این پرسشنامه تائید گردید. همچنین آزمون- آزمون مجدد[8] نشان داد که مقیاس امتیازدهی عددی درد با همبستگی 94 درصد، از پایایی بالایی برخوردار است.[27]

پس از ثبت شدت درد اولیه، در گروه آزمون مرکز یک سوم قدامی کف پای چپ بیمار بین قوس کف پا و انگشتان ، یک بند انگشت زیر انگشت دوم و شست[9]  لحظاتی پیش از خروج لوله قفسه سینه به مدت ده دقیقه به صورت چرخشی (مانند خرد کردن یک حبه قند باانگشت شست) با فشار ملایم ماساژ داده شد. ماساژ توسط پژوهشگر بصورت عمقی و بطوری بود که باعث ناراحتی و درد بیمار نگردد. در گروه درمان نما با همین الگو یک سوم خلفی کف پای چپ[10]  ماساژ داده شد و در گروه کنترل هیچ اقدامی صورت نگرفت که روش معمول و روتین بخش بود [20, 28-30] و سپس لوله قفسه سینه توسط یکی از پرستاران ثابت بخش خارج گردید. پس از خروج لوله قفسه سینه بلافاصله میزان شدت درد با استفاده از NRS اندازه گیری گردید. پس از جمع آوری اطلاعات و ثبت آن‌ها در رایانه ، تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS  نسخه 18، به کمک آمار توصیفی (میانگین و انحراف استاندارد) و استنباطی (آزمون های  كای اسكوئر، كولموگروف اسميرونوف، تي زوجی،  تحليل واریانس يك طرفه و آزمون تعقيبي توكي) انجام پذیرفت .

یافته ها:

ابتدا متغيرهاي كمي بر حسب گروه هاي تحت مطالعه از نظر توزيع نرمال با آزمون آماري كولموگروف – اسميرونوف[11] مورد بررسي قرار گرفتند كه همگي از توزيع نرمال برخوردار بودند (05/0P>) و در نتیجه برای تحلیل داده ها از آزمون های پارامتریک استفاده گردید.

در هر یک از گروه های آزمون وکنترل یکی از بیماران بدلیل عدم تمایل به ادامه همکاری از مطالعه خارج گشتند. در مجموع 88 نمونه شامل 29 بیمار در گروه آزمون، سی بیمار در گروه درمان نما و 29 بیمار در گروه کنترل مورد مطالعه قرار گرفتند که همگی بر اساس معیار ورودی جنس مرد بودند.

جدول شماره یک مقایسه میانگین متغیرهای کمی جمعیت شناختی در گروه های سه گانه شامل سن، وزن ، قد و سطح بدن را نشان می دهد که بر اساس این جدول طبق آزمون تحلیل واریانس، میانگین متغیرهای کمی جمعیت شناختی در گروه های سه‌گانه با هم تفاوت معنی داری ندارند(05/0P>). به عبارت دیگر گروه های مورد مطالعه از نظر این متغیرها همگن هستند.

جدول شماره دو مقایسه فراوانی متغیرهای کیفی جمعیت شناختی در گروه های سه گانه را نشان می دهد. بر اساس این جدول متغیرهای کیفی جمعیت شناختی نظیر  وضعیت تحصیلات طبق آزمون آماری کای اسکوئر و شغل بر اساس آزمون دقیق فیشر در هر سه گروه تفاوت معنی داری آماری ندارند (05/0P>). همچنین تمام نمونه ها از لحاظ وضعیت تاهل، متاهل بودند. بنابراین گروه های مورد مطالعه دراین متغیرها همگن بودند.

جدول شماره سه مقایسه میانگین مقادیر درد قبل و بعد از مداخله نشان مي دهد كه پیش از مداخله، ميانگين درد در سه گروه با هم تفاوتي ندارد (05/0P>)،  بنابراين در اين متغير گروه ها با هم همگن مي باشند. در حاليكه ميانگين درد  بعد از مداخله با هم تفاوت آماري معني داري را نشان مي دهد (001/0P=). آزمون تعقيبي توكي نشان داد كه اين تفاوت مربوط به تفاوت گروه کنترل با دو گروه ديگر است و گروه هاي آزمون و درمان نما با هم تفاوتي نداشتند.

همچنين در مقايسه ميانگين قبل و بعد از مداخله به تفكيك هر گروه آزمون تي زوجي نشان داد كه در دو گروه درمان نما وکنترل اين تفاوت معني دار است (به ترتیب 001/0P= و 000/0P=) ولی در گروه آزمون این تفاوت معنی دار نیست (008/0P=) و این بدان معناست که سیر صعودی درد در گروه های درمان نما و کنترل معنی دار بوده است، ولی در گروه آزمون این سیر صعودی درد معنی دار نبود که نشان می دهد گروه آزمون نسبت به دو گروه دیگر درد کمتری را متحمل شده اند.

بحث:

با توجه به اهمیت و مزایای مداخلات غیر دارویی و طب جایگزین و جایگاه آن در حرفه پرستاری، مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر ماساژ بازتابی پا بر میزان درد ناشی از کشیدن لوله قفسه سینه پس از جراحی قلب باز صورت پذیرفت.

در مجموع 88 نمونه شامل 29 بیمار در گروه آزمون، 30 بیمار در گروه درمان نما و 29 بیمار در گروه کنترل مورد مطالعه قرار گرفتند.

براساس یافته های حاصل از این مطالعه، تفاوت میانگین متغیرهای کمی و کیفی جمعیت شناختی در هر سه گروه از لحاظ آماری معنی نبود. در گروه های درمان، درمان نما و کنترل از نظر تحصیلات به ترتیب، 7/51 ، 40 و 5/34 درصد زیر دیپلم، 9/6، 40 و 5/34 درصد دیپلم و 4/41، 20 و 31 درصد تحصیلات دانشگاهی داشتند. از لحاظ وضعیت اشتغال گروه ها به ترتیب 9/37 ، 10 و 3/10 درصد شاغل (شامل کارمند و شغل آزاد) و 1/62، 90 و 6/89 درصد غیر شاغل (شامل بیکار و بازنشسته) بودند. همچنین تمام شرکت کنندگان متاهل بودند.

در راستای هدف پژوهش یافته ها نشان داد که با توجه به اینکه انتظار افزایش درد به صورت حاد و شدید هنگام خروج لوله قفسه سینه را داشتیم، علی رغم افزایش معنی دار درد در گروه های درمان نما و کنترل نسبت به مقدار اندازه گیری شده آن پیش از این پروسیجر دردناک، افزایش درد در گروه درمان معنی دار نبود و درنتیجه گروه درمان درد کمتری را نسبت به گروه های دیگر متحمل شدند.  بنابراین ماساژ پا در نقطه بازتابی مربوط به قلب و قفسه سینه در یک سوم قدامی کف پای چپ بر کاهش سیر صعودی درد ناشی از خروج لوله قفسه سینه نسبت به دو گروه درمان نما و کنترل موثر است. به این ترتیب فرضیه پژوهش مبنی بر این که ماساژ بازتابی پا سیر صعودی درد ناشی از خارج سازی لوله قفسه سینه در بیماران پس از جراحی قلب باز راکاهش می دهد، تائید شد.

این یافته ها با یافته های پژوهش می سوک هان[12] (2012) مطابقت دارد. وی در مطالعه ای با هدف بررسی تاثیر ماساژ بر درجات درد در بیماران پس از جراحی گاستروکتومی، 25 بیمار  در گروه ماساژ و 25 نفر در گروه کنترل را مورد مطالعه قرار داد. در گروه آزمون پنج روز اول پس از عمل، هر روز ده دقیقه ماساژ داده شدند. درجات درد به طور معناداری طی روزهای پس از عمل کاهش یافت.[31]

چودهاری[13] (2004) نیز طی انجام مطالعه ای با عنوان تعیین تاثیر ماساژ بازتابی پا بر درد بعد از عمل جراحی بیماران به صورت مورد-کنترلی انجام شد، شصت بیمار را که تحت عمل جراحی قرار گرفته بودند، به دنبال یک ماساژ بیست دقیقه ای (بلافاصله بعد از عمل، 2، 6 و 24 ساعت بعد از عمل ) به این نتیجه رسید که ماساژ بازتابی پا سبب کاهش شدت درد بیماران بعد از عمل می شود و همچنین میزان استفاده از مسکن ها را به طور چشمگیری کاهش می دهد.[32]

بزرگ زاد و همکاران (1388) جهت تعیین تاثیر ماساژ بازتابی پا بر شدت درد ناشی از استرنوتومی پس از عمل جراحی CABG دست به انجام مطالعه ای نیمه تجربی زدند. پس از تجزیه و تحلیل داده ها به این نتیجه دست یافتند که میانگین شدت درد پیش و پس از مداخله در گروه های سه گانه تفاوت معنی داری داشت.  میانگین و انحراف معیار شدت درد در گروه آزمون نسبت به گروه کنترل کاهش بیشتری نشان داد.[20] در این مطالعه ناحیه بازتابی گروه آزمون و درمان نما در یک ناحیه از پا بود و تنها تفاوت این دو گروه، چپ و راست بودن پای نمونه ها بود و به عبارت دیگر ناحیه ماساژ در هر دو گروه نقاط بازتابی مربوط به قفسه سینه و مدیاستن بود.

مطالعه استفنسون[14] (2003) نتایجی متفاوت با یافته های این پژوهش داشت. وی در مطالعه ای با هدف بررسی تاثیر ماساژ بازتابی پا بر درد بیماران مبتلا به سرطان متاستاتیک، ماساژ بازتابی را دو بار در روز به فاصله 24 ساعت بر روی این بیماران انجام داد ولی تاثیر معنی داری در مقادیر درد در 3 و 24 ساعت بعد از مداخله مشاهده نکرد.[33] می‌توان فرض نمود که اختلاف بین این مطالعه با مطالعه حاضر به دلیل فاصله زیاد بین زمان مداخله با زمان اندازه گیری درد باشد، این احتمال از آنجایی مطرح می شود که بر اساس یافته های همان پژوهش،  مقادیر درد بلافاصله پس از مداخله در گروه آزمون نسبت به گروه کنترل کمتر بوده است. به نظر می رسد تاثیرات ماساژ بازتابی پا بر اساس میزان فشار وارده، موقعیت و محل ماساژ، دوام و زمان متفاوت باشد. به هر حال تاثیرات ماساژ ممکن است تحت تاثیر شدت تحریک عصبی خودکار از نواحی مختلف بدن ، متفاوت باشد. فشار ملایم لمس ممکن است پاسخ پاراسمپاتیک را فعال کند، در حالی که فشار خفیف پاسخ سمپاتیک را فعال می کند. به هر حال مسیر تاثیرات فیزیولوژیک ماساژ مشخص نیست ولی شواهد پژوهشی پیشنهاد می کند که لمس در بیماران مراقبت های ویژه می تواند سودمند باشد.[34]

نتیجه گیری: با توجه به یافته های این پژوهش می توان نتیجه گیری کرد که ماساژ پا در نقطه بازتابی مربوط به قفسه سینه و مدیاستن بر کاهش درد ناشی از خروج لوله قفسه سینه موثر است. درمجموع می توان نتیجه گرفت که ماساژ بازتابی پا مداخله پرستاری سودمندی در پروسیجر کشیدن لوله قفسه سینه در بیماران پس از جراحی قلب است که با حداقل هزینه و بدون هیچ عوارضی، موجب ارتقای سطح مراقبت از این بیماران در مرحله حساس بهبودی پس از عمل جراحی قلب باز می باشد.

تقدیر و تشکر: این یک مقاله منتج از پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد می باشد. بدین وسیله پژوهشگر از تمام عزیزانی که در اجرای این طرح پژوهشی همکاری داشته اند به ویژه اعضای هیئت علمی و دست اندرکاران دانشکده پرستاری و دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا... (عج) و بیمارستان های تابعه صمیمانه تشکر می نماید.